Asid adipik

Asid adipik atau asid heksanadioik ialah sebatian asid dikarboksilik dengan rumus kimia (CH₂)₄(COOH)₂. Sebatian ini merupakan asid dikarboksilik terpenting dalam industri, iaitu dalam penggunaannya sebagai sebatian pelopor bagi nilon. Sebatian ini sukar dijumpai secara semula jadi.

Nama asid adipik diambil daripada perkataan Latin bagi "lemak haiwan". Hal ini kerana asid adipik pada awalnya dihasilkan melalui pengoksidaan pelbagai jenis lemak.

Penghasilan

Pada masa kini, asid adipik dihasilkan secara komersial daripada sikloheksana yang dioksidakan kepada campuran sikloheksanol dan siklohekanon yang biasanya dipanggil sebagai "minyak KA" (KA oil, KA merupakan singkatan daripada "keton-alkohol").

$\mathrm{C}{\phantom{A}}_6\mathrm{H}{\phantom{A}}_{12}+\frac{1}{2}\mathrm{O}{\phantom{A}}_2⟶\mathrm{C}{\phantom{A}}_6\mathrm{H}{\phantom{A}}_{11}\mathrm{O}\mathrm{H}$
$\mathrm{C}{\phantom{A}}_6\mathrm{H}{\phantom{A}}_{12}+\mathrm{O}{\phantom{A}}_2⟶(\mathrm{C}\mathrm{H}{\phantom{A}}_2){\phantom{A}}_5\mathrm{C}\mathrm{O}+\mathrm{H}{\phantom{A}}_2\mathrm{O}$

Sikloheksanol dalam minyak KA dioksidakan pula dengan asid nitrik untuk mendapatkan asid adipik dengan asid nitrus sebagai bahan sampingan.

$\mathrm{C}{\phantom{A}}_6\mathrm{H}{\phantom{A}}_{11}\mathrm{O}\mathrm{H}+\mathrm{H}\mathrm{N}\mathrm{O}{\phantom{A}}_3⟶\mathrm{O}\mathrm{C}(\mathrm{C}\mathrm{H}{\phantom{A}}_2){\phantom{A}}_5+\mathrm{H}\mathrm{N}\mathrm{O}{\phantom{A}}_2+\mathrm{H}{\phantom{A}}_2\mathrm{O}$

Penggunaan

2.5 bilion kilogram asid adipik dihasilkan secara global pada 2011, di mana kira-kira 61% daripadanya digunakan dalam penghasilan nilon. Sebatian ini juga digunakan dalam penghasilan poliuretana, resin, pemplastik dan sebagai bahan tambahan makanan dengan nombor E ialah E355.