Lihat sumber bagi Platinum

{{kotakunsur platinum}}

'''Platinum''' (simbol: '''Pt''') atau nama lamanya '''emas putih''' ialah sejenis logam kimia keunsuran yang mempunyai [[nombor atom]] 78.

Platinum tergolong dalam kumpulan 10 dalam [[Jadual Berkala|jadual berkala]] keunsuran dan adalah sejenis [[logam peralihan]]. Logam in agak berat, mudah tertempa, mulur dan berwarna putih kekelabuan. Platinum tahan kakisan. Logam ini dijumpai dalam bijih-bijih [[tembaga]] dan [[nikel]].

Platinum digunakan dalam pembuatan [[barang kemas]], radas makmal, penyambung (sesentuh) elektrik, radas bidang pergigian, dan peranti kawalan asap kenderaan bermotor. Jongkong (Bulion) platinum diberikan [[ISO 4217|kod kewangan ISO]] XPT. Pada 19 Ogos 2008, platinum dinilaikan sebanyak [[Dolar AS|$]]1345.00 per [[auns Troy]] (kira-kira $43 per gram)<ref name="Kitco">{{cite web |title=Live Market Quotes |publisher=Kitco |url=http://www.kitco.com/market/ |accessdate=2008-06-24 }}</ref>

== Peristilahan ==
Nama logam ini dibentuk hasil [[Bahasa Latin|pelatinan]] ungkapan bahasa Sepanyol {{lang|es|platino}} bermaksud "[[perak]] kecil";<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/464081/platinum-Pt "platinum (Pt)."] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120405132703/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/464081/platinum-Pt|date=5 April 2012}} Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 24 April 2012</ref><ref>{{OEtymD|platinum}}</ref> pengungkapan tersebut mula tercatat dalam buku ''Relación Histórica del Viage a la América Meridional'' dikarang Antonio de Ulloa pada 1748. Perkataan ini pernah diejakan dalam ejaan Za'ba sebagai '''pĕlatinam'''.

Istilah ''emas putih''<ref name="Wilkinson">{{Cite dictionary|url=https://archive.org/details/aeg2034.0001.001.umich.edu/page/37/mode/2up?q=emas|title=emas|dictionary=A Malay-English dictionary|last=Wilkinson|first=Richard James|publisher=Kelly &  Walsh, limited|year=|isbn=|location=Hong Kong|quote=''E. puteh'' : platina|pages=37|date=1901}} {{PD-notice}}</ref><ref name="ShahrirUSM">{{Cite book|title=Istilah dan Konsep Pengukuran Tradisional Alam Melayu|last=Shaharir bin Mohamad Zain|publisher=Penerbit Universiti Sains Malaysia|year=2012|isbn=978-983-861-572-3|location=Pulau Pinang, Malaysia|pages=49}}</ref> ada diberikan kerana penampilan yang tampak keputihan meskipun kini dianggap kurang tepat kerana ia lebih menerangkan aloi [[emas]] dengan logam ini atau [[nikel]].

== Sifat ==
=== Sifat fizikal ===
Platinum ialah logam berwarna kelabu seperti perak, mulur dan boleh ditempa.<ref name="lagowski">{{cite book|title=Chemistry Foundations and Applications|date=2004|publisher=Thomson Gale|isbn=978-0-02-865724-0|editor=Lagowski, J. J.|volume=3|pages=267–268}}</ref> Platinum diamati lebih mulur daripada [[emas]], [[perak]] atau [[tembaga]], sehingga paling ulet dibandingkan kebanyakan logam murni lainnya, tetapi kurang lunak daripada emas.<ref>{{cite|title=CRC press encyclopedia of materials and finishes|edition=2nd|author=Mel Schwartz|year=2002|publisher=CRC Press}}</ref><ref>{{cite|title=Materials handbook| edition=15th|publisher=McGraw-Hill|author=John Vaccari|year=2002}}</ref> Logam ini memiliki ketahanan yang sangat baik terhadap [[pengakisan]], stabil pada suhu tinggi dan memiliki sifat mengalir elektrik yang stabil.

Karakter fisika serta kestabilan kimianya menjadikannya berguna dimanfaatkan dala peringkat industri.<ref>{{cite book|url = https://books.google.com/books?id=KXwgAZJBWb0C&pg=RA1-PT8|chapter = Platinum|pages = 8–9|isbn = 978-0-87170-518-1|title = Handbook of corrosion data|author1 = Craig, Bruce D|author2 = Anderson, David S|author3 = International, A.S.M.|date = January 1995}}</ref> Ketahanan logam ini dari sebarang kehausan dan kecelaan pada permukaan menjadikan ia cocok untuk digunakan sebagai [[perhiasan]].

=== Sifat kimia ===
Platinum lambat bertindak balas dengan [[oksigen]] pada suhu yang sangat tinggi; sebatian {{chem2|PtO2}} terbentuk pada 500&nbsp;°C; yang boleh disingkirkan melalui haba.<ref>{{Cite web|url=https://www.technology.matthey.com/pdf/pmr-v8-i2-050-054.pdf|title=J. C. Chaston, Platinum Metals Rev. 8, 50 (1964).}}</ref> Logam ini bertindak balas hebat dengan fluorin pada {{convert|500|C}} membentuk [[platina tetrafluorida|tetrafluorida]].<ref name="Lockyer1891">{{cite book|author=Sir Norman Lockyer|title=Nature|url=https://books.google.com/books?id=FswKAAAAYAAJ&pg=PA625|year=1891|publisher=Macmillan Journals Limited|pages=625–}}</ref> Logam ini juga mudah terjejas dengan  [[klorin]], [[bromin]], [[iodin]], dan [[belerang]]. Platina tidak larut dalam asid-asid [[asid klorida|klorida]] dan [[asid nitrat|nitrat]].<ref name="CRC" />

[[Keadaan pengoksidaan|Tahap pengoksidaan]] platinum yang paling umum adalah +2 dan +4. Nombor pengoksidaan +1 dan +3 kurang umum, dan kadang distabilkan oleh ikatan logam dalam spesies bimetalik (atau [[polimetalik]]). Sesuai perkiraan, sebatian platinum (II) tetrakoordinasi cenderung membentuk struktutr geometri [[segiempat planar]] 16 elektron. Meskipun unsur platinum biasanya tak reaktif, ia larut dalam ''[[aqua regia]]'' panas membentuk [[asid kloroplatinat]] ({{chem2|H|2|PtCl|6}}):<ref name="CRC">{{Cite book| author = CRC contributors| editor = Lide, David R.| chapter = Platinum| date = 2007–2008| title = CRC Handbook of Chemistry and Physics| volume = 4| page= 26| location = New York| publisher = CRC Press| isbn = 978-0-8493-0488-0}}</ref><center><math> \text{Pt} + 4\text{ HNO}_3 + 6\text{ HCl} \longrightarrow \text{H}_2\text{PtCl}_6 + 4\text{ NO}_2 + 4\text{ H}_2\text{O}</math></center>Platinum mempunyai [[Teori HSAB|tahap keasidan lemah]] sehingga mampu mempunyai ketertarikan besar terhadap belerang, seperti terhadap [[dimetil sulfoksida]] (DMSO); sejumlah kompleks DMSO telah dilaporkan dan pemilihan pelarut reaksi harus dilakukan dengan sangat hati-hati.<ref name="han">{{cite journal|last1=Han|first1=Y.|last2=Huynh|first2=H. V.|last3=Tan|first3=G. K.|date=2007|title=Mono- vs Bis(carbene) Complexes: A Detailed Study on Platinum(II)−Benzimidazolin-2-ylidenes|journal=[[Organometallics]]|volume=26|issue=18|page=4612|doi=10.1021/om700543p}}</ref>

=== Isotop ===
Platinum mempunyai enam [[isotop]] semula jadi, <sup>190</sup>Pt, <sup>192</sup>Pt, <sup>194</sup>Pt, <sup>195</sup>Pt, <sup>196</sup>Pt, dan <sup>198</sup>Pt, di mana kesemuanya adalah stabil kecuali <sup>190</sup>Pt yang memiliki [[separuh hayat]] selama 6.5×10<sup>11</sup> tahun. <sup>195</sup>Pt adalah isotop yang terbanyak didapati merangkumi 33.83% dari seluruh platinum.

<sup>198</sup>Pt boleh mengalami [[pereputan alfa]] ke <sup>194</sup>Os, tetapi pereputan ini tidak pernah diperhatikan dan justeru itu, dianggap stabil. Secara keseluruhannya, platinum memiliki 39 isotop termasuk 31 isotop buatan dengan jisim atom dalam julat daripada 166 ke 204.

== Kewujudan ==
Platinum merupakan unsur yang amat jarang dijumpai, dengan nilai kepekatan sebanyak 0.05 bahagian per bilion dalam [[kerak Bumi]].<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=nDhpLa1rl44C&pg=PT141|title=Encyclopaedia of Occupational Health and Safety: Chemical, industries and occupations|author=Stellman, Jeanne Mager|date=1998|publisher=International Labour Organization|isbn=978-92-2-109816-4|page=141|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170324015653/https://books.google.com/books?id=nDhpLa1rl44C&pg=PT141|archivedate=24 March 2017|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>

=== Perlombongan ===
Seperti logam-logam kumpulan platinum yang lain, platinum diperoleh sebagai bahan sampingan dalam perlombongan [[kuprum]] dan [[nikel]]. Pelombong platinum juga boleh melombong logam itu daripada bijih-bijih platinum seperti [[sperilit]] dan [[kooperit]].<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.thebalance.com/metal-profile-platinum-2340149|title=The Properties and Applications of Platinum|first=Terence|last=Bell|website=The Balance|accessdate=14 Julai 2019}}</ref>

Kira-kira 160 tan platinum telah dilombong pada 2018, kebanyakannya di [[Afrika Selatan]] dengan jumlah pengeluaran sebanyak lebih kurang 110 tan. Rusia pula melombong kira-kira 21 tan platinum pada tahun yang sama.<ref>{{Cite web|url=https://prd-wret.s3-us-west-2.amazonaws.com/assets/palladium/production/atoms/files/mcs2019_all.pdf|title=Mineral Commodities Summaries 2019|last=|first=|date=|website=[[USGS]]|page=126|language=Inggeris|doi=10.3133/70202434|isbn=978-1-4113-4283-5|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=7 Julai 2019}}</ref>

== Kegunaan ==
=== Sebagai pemangkin tindak balas ===
Platinum pada kebiasaannya digunakan sebagai mangkin seperti dalam [[penukar bermangkin]] kenderaan yang membenarkan pembakaran lengkap [[hidrokarbon]] dari ekzos kepada gas [[karbon dioksida]] dan wap air sebelum dibebaskan ke persekitaran. Tambahan pula, platinum juga digunakan sebagai mangkin dalam proses [[penghidrogenan]] serta boleh dijadikan mangkin dalam penguraian [[hidrogen peroksida]] kepada air dan oksigen<ref>{{cite book|title=General Chemistry: Principles & Modern Applications|author=Petrucci, Ralph H.|date=2007|publisher=Prentice Hall|isbn=978-0-13-149330-8|edition=9th|page=606}}</ref> dan digunakan dalam [[sel bahan api]]<ref>{{cite journal|last1=Gwin|first1=John|date=1986|title=Pricing Financial Institution Products|journal=Journal of Professional Services Marketing|volume=1|issue=3|pages=91–99|doi=10.1300/J090v01n03_07}}</ref> sebagai katalis untuk mereduksikan [[oksigen]].<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=dYFv3ifE0f4C&pg=PA126|title=Big Bang Baby: The Rock Trivia Book|author1=Crouse, Richard|date=1 May 2000|isbn=978-0-88882-219-2|page=126|archive-url=https://web.archive.org/web/20170324034507/https://books.google.com/books?id=dYFv3ifE0f4C&pg=PA126|archive-date=24 March 2017|df=dmy-all|url-status=live}}</ref>

Dalam bidang perubatan, platinum digunakan dalam [[cisplatin]], ''cis''-[Pt(NH<sub>3</sub>)<sub>2</sub>Cl<sub>2</sub>] yang digunakan sebagai ubat [[kemoterapi]] dalam pelbagai jenis kanser.

=== Dalam pemiawaian ukuran ===
Logam platinum pernah digunakan dalam bidang kepiawaian, di mana aloi platinum digunakan untuk menetapkan unit-unit piawai SI. Unit [[meter]] pernah ditetapkan dengan ukuran sebatang aloi platinum-iridium bernisbah 90:10 hingga tahun 1960 manakala unit [[kilogram]] pernah ditetapkan dengan sebuah pemberat jenis aloi sama; hingga [[Pentakrifan semula unit asas SI 2019|ditakrifan semula]] pada Mei 2019.<ref name="meter">{{cite book|title=Springer Series in Materials Science, Volume 122|last1=Gupta|first1=S. V.|date=2010|isbn=978-3-642-00777-4|series=Springer Series in Materials Science|volume=122|page=47|chapter=Chapter 4. Metre Convention and Evolution of Base Units|doi=10.1007/978-3-642-00738-5_4}}</ref>

=== Sebagai perhiasan ===
Sebagai perhiasan, kira-kira 40% bekalan platinum digunakan dalam aloi platinum dan emas yang umumnya dikenali sebagai "emas putih".<ref name=":0" /> Sifat kelangkaan logam ini yang sukar didapati turut menjadikan ia kini dianggap berdarjat lebih tinggi dari emas dari segi penggredan dan pengelasan.<ref>{{cite journal|last1=Gwin|first1=John|date=1986|title=Pricing Financial Institution Products|journal=Journal of Professional Services Marketing|volume=1|issue=3|pages=91–99|doi=10.1300/J090v01n03_07}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=dYFv3ifE0f4C&pg=PA126|title=Big Bang Baby: The Rock Trivia Book|author1=Crouse, Richard|date=1 May 2000|isbn=978-0-88882-219-2|page=126|archive-url=https://web.archive.org/web/20170324034507/https://books.google.com/books?id=dYFv3ifE0f4C&pg=PA126|archive-date=24 March 2017|df=dmy-all|url-status=live}}</ref>

== Rujukan ==
{{reflist}}

== Pautan luar ==

*{{Commonscat-inline}}
*[http://periodic.lanl.gov/elements/78.html Los Alamos National Laboratory — Platinum]
*''[http://chartofthenuclides.com/default.html Nuclides and Isotopes] Fourteenth Edition: Chart of the Nuclides'', General Electric Company, 1989.
*[http://education.jlab.org/itselemental/ele078.html Jefferson Lab — The Element Platinum]

{{Compact periodic table}}

[[Kategori:Platinum| ]]
[[Kategori:Logam adi]]
[[Kategori:Logam berharga]]
[[Kategori:Logam peralihan]]
[[Kategori:Mangkin]]
[[Kategori:Unsur kimia]]