Lihat sumber bagi Abu al-Wafa' al-Buzjani

{{Short description|Persian mathematician and astronomer}}
{{Infobox scholar
| image       = Buzjani, the Persian.jpg
| image_size       = 200px
| name             = Abu al-Wafa' al-Buzjani
| birth_date       = {{birth date|940|06|10}}
| birth_place      = [[Buzhgan]], Iran
| death_date       = {{death date and age|998|7|15|940|6|10}}
| death_place      = [[Baghdad]]
| era              = [[Islamic Golden Age]]
| school_tradition = 
| main_interests   = [[Mathematics]] and [[Astronomy]]
| notable_ideas    = {{Unbulleted list|[[tangent (trigonometry)|Tangent function]]|[[Law of sines]]|Several [[trigonometric identities]]}}
| major_works      =''Almagest'' of Abū al-Wafā'
| influences       = [[Al-Battani]]
| influenced       = [[Al-Biruni]], [[Abu Nasr Mansur]]
}}

'''Abū al-Wafāʾ, Muḥammad ibn Muḥammad ibn Yaḥyā ibn Ismāʿīl ibn al-ʿAbbās al-Būzjānī''' atau '''Abū al-Wafā Būzhjānī''' ({{lang-fa|ابویگفاء )<ref>{{cite web|url=http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2053|title=بوزجانی|publisher=Encyclopaediaislamica.com|access-date=2009-08-30|url -status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20081025131143/http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2053|archive-date=2008-10-25 }}</ref> (10 Jun 940 – 15 Julai 998)<ref name=MacTutor /> ialah seorang [[Parsi|Parsi]]<ref>{{cite book|last1=Ben-Menahem|first1=A.| author-link1=Ari Ben-Menahem|title=Ensiklopedia sejarah sains semula jadi dan matematik|url=https://archive.org/details/historicalencycl00benm|url-access=limited|date=2009|publisher=Springer|location=Berlin |isbn=978-3-540-68831-0|page=[https://archive.org/details/historicalencycl00benm/page/n679 559]|edition=1st|quote=970 CE Abu al-Wafa al-Buzjani ( 940–998, Baghdad). Ahli astronomi dan ahli matematik Parsi.}}</ref><ref name="Laet1994">{{cite book|author=Sigfried J. de Laet|title=Sejarah Kemanusiaan: Dari abad ketujuh hingga abad keenam belas|url=https: //books.google.com/books?id=PvlthkbFU1UC&pg=PA931|year=1994|publisher=[[UNESCO]]|isbn=978-92-3-102813-7|pages=931|quote=Sains trigonometri seperti yang diketahui hari ini ditubuhkan oleh ahli matematik Islam. Salah seorang yang paling penting ialah Abu' l-Wafa' Buzjani dari Persia (m. 997 atau 998), yang menulis sebuah karya bernama Almagest yang kebanyakannya berkaitan dengan trigonometri}}</ref><ref>{{cite book | last1=Subtelny |first1=Maria E. |title=Timurid dalam Peralihan |date=2007 |publisher=BRILL |isbn=9789004160316 |page=144 |quote=Ahli matematik Parsi Abu al-Wafa Muhammad al-Buzjani}}</ref> [[Ahli matematik Islam|ahli matematik]] dan [[astronomi Islam|ahli astronomi]] yang bekerja di [[Baghdad]]. Dia membuat inovasi penting dalam [[trigonometri sfera]], dan karyanya mengenai [[aritmetik]] untuk ahli perniagaan mengandungi contoh pertama penggunaan [[nombor negatif]] dalam teks [[Zaman Keemasan Islam|Islam pertengahan]].

Dia juga dikreditkan dengan menyusun jadual [[sinus|sinus]] dan [[Tangent|tangen]] pada selang 15 [[minit sudut|']]. Beliau juga memperkenalkan fungsi [[Fungsi Trigonometri#Fungsi Salingan|sekan dan kosekan]], serta mengkaji perkaitan antara enam garisan [[Trigonometri|trigonometri]] yang dikaitkan dengan lengkok.<ref name=MacTutor /> Nya '' Almagest'' dibaca secara meluas oleh ahli astronomi Arab zaman pertengahan pada abad-abad selepas kematiannya. Dia diketahui telah menulis beberapa buku lain yang tidak terselamat.

==Kehidupan==
Beliau dilahirkan di [[Buzhgan]], (kini [[Torbat-e Jam]]) di [[Greater Khorasan|Khorasan]] (di Iran hari ini). Pada usia 19 tahun, pada 959 M, beliau berpindah ke [[Baghdad]] dan tinggal di sana selama empat puluh tahun berikutnya, dan meninggal di sana pada 998.<ref name=MacTutor>{{MacTutor Biography|id=Abul-Wafa|title= Mohammad Abu'l-Wafa Al-Buzjani}}</ref> Beliau adalah sezaman dengan saintis terkemuka [[Abū Sahl al-Qūhī]] dan [[Al-Sijzi]] yang berada di [[Baghdad]] di masa dan lain-lain seperti [[Abu Nasr Mansur]], [[Abu-Mahmud Khojandi]], [[Kushyar Gilani]] dan [[Al-Biruni]].<ref name="musa">{{cite journal|last =Moussa|first=Ali|title=Kaedah Matematik dalam Almagest dan Penentuan Kiblat Abū al-Wafāʾ|journal=Sains dan Falsafah Arab|year=2011|volume=21|issue=1|pages=1–56|publisher=[ [Cambridge University Press]]|doi=10.1017/S095742391000007X}}</ref> Di Baghdad, beliau menerima naungan oleh ahli mahkamah [[Buyid]].{{sfn|Hashemipour|2007}}

==Astronomi==
Abu Al-Wafa' adalah orang pertama yang membina tembok [[Kuadran (alat)|kuadran]] untuk memerhati langit.<ref name=musa /> Telah dicadangkan bahawa dia dipengaruhi oleh karya [[Al- Battani]] sebagaimana yang terakhir menggambarkan instrumen kuadran dalam ''Kitāb az-Zīj''nya.<ref name="musa" />
Penggunaan [[tangen (trigonometri)|tangen]] beliau membantu menyelesaikan masalah yang melibatkan [[segi tiga sfera]] bersudut tegak, dan membangunkan teknik baharu untuk mengira jadual [[sinus]], membolehkannya membina jadual yang lebih tepat daripada pendahulunya.{{sfn|Hashemipour|2007}}

Pada tahun 997, beliau mengambil bahagian dalam eksperimen untuk menentukan perbezaance pada waktu tempatan antara lokasinya, Baghdad, dan lokasi al-Biruni (yang tinggal di Kath, kini sebahagian daripada [[Uzbekistan]]).<ref>{{Cite book|last=Stowasser|first=Barbara Freyer |url=https://books.google.com/books?id=oBGMDwAAQBAJ&pg=PA83|title=Hari Bermula pada Matahari Terbenam: Persepsi Masa di Dunia Islam|date=2014-05-09|publisher=Bloomsbury Publishing| isbn=978-0-85772-536-3|pages=83|language=ms}}</ref> Hasilnya sangat hampir dengan pengiraan masa kini, menunjukkan perbezaan kira-kira 1 jam antara kedua-dua longitud. Abu al-Wafa juga diketahui telah bekerja dengan [[Abū Sahl al-Qūhī]], yang merupakan pembuat alat astronomi yang terkenal.{{sfn|Hashemipour|2007}} Walaupun apa yang masih ada daripada karyanya tidak mempunyai inovasi teori, data pemerhatiannya telah digunakan oleh ramai ahli astronomi kemudiannya, termasuk al-Biruni.{{sfn|Hashemipour|2007}}

===''Almagest''===
Di antara karya beliau mengenai astronomi, hanya tujuh risalah pertama 'Almagest'' (''Kitāb al-Majisṭī'') beliau kini masih wujud.<ref>{{cite book |last=Kennedy |first=E. S. |title=Survey of Islamic Astronomical Tables |year=1956 |publisher=[[American Philosophical Society]] |page=12}}</ref> Kerja ini merangkumi pelbagai topik dalam bidang satah dan [[trigonometri sfera] ], teori planet dan penyelesaian untuk menentukan arah [[kiblat]].<ref name="musa" />{{sfn|Hashemipour|2007}}

==Matematik==
Beliau mentakrifkan fungsi tangen, dan beliau menubuhkan beberapa [[identiti trigonometri|identiti trigonometri]] seperti <math>\sin(a \pm b)</math> dalam bentuk modennya, di mana [[matematik Yunani Purba| Ahli matematik Yunani]] telah menyatakan identiti yang setara dari segi kord.<ref name=Sesiano/>

:<math>\sin(\alpha \pm \beta) = \sin \alpha \cos \beta \pm \cos \alpha \sin \beta</math>
:<math>\sin(a + b) = \sin(a) \cos(b) + \cos(a) \sin(b)</math>
:<math>\cos(2 a) = 1 - 2\sin^2(a)</math>
:<math>\sin(2 a) = 2\sin(a) \cos(a)</math>

Dia juga menemui [[hukum sinus]] untuk [[trigonometri sfera|segitiga sfera]]:

:<math>\frac{\sin A}{\sin a} = \frac{\sin B}{\sin b}
= \frac{\sin C}{\sin c}</math>

dengan <math>A, B, C</math> ialah sisi (diukur dalam radian pada unit sfera) dan <math>a, b, c</math> ialah sudut bertentangan.<ref name=Sesiano>Jacques Sesiano, "matematik Islam", hlm. 157, dalam {{citation|title=Mathematics Across Cultures: The History of Non-western Mathematics|editor1-first=Helaine|editor1-last=Selin|editor1-link=Helaine Selin|editor2-first=Ubiratan|editor2-last= D'Ambrosio|editor2-link=Ubiratan D'Ambrosio|year=2000|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer]]|isbn=1-4020-0260-2}}</ref>

Beberapa sumber mencadangkan bahawa beliau memperkenalkan fungsi [[tangen (trigonometri)|tangen]], walaupun sumber lain memberi kredit untuk inovasi ini kepada [[Habash al-Hasib al-Marwazi|al-Marwazi]].<ref name=Sesiano/>

==Karya ==

* ''Almagest'' ({{lang|ar|كتاب المجسطي}} ''Kitāb al-Majisṭī'').
* Sebuah kitab [[zij]] bernama ''Zīj al‐wāḍiḥ'' ({{lang|ar|زيج الواضح}}), tidak lagi wujud.{{sfn|Hashemipour|2007}}
* {{anchor|A Book on those Geometric Constructions Which Are Necessary for a Craftsman}}"A Book on those Geometric Constructions Which Are Necessary for a Craftsman", ({{lang|ar|كتاب في ما یحتاج إليه الصانع من الأعمال الهندسية }} ''Kitāb fī mā yaḥtāj ilayh al-ṣāniʿ min al-aʿmāl al-handasiyya'').{{sfn|Youschkevitch|1970}} Teks ini mengandungi lebih seratus binaan geometri, termasuk untuk [[heptagon] biasa] , yang telah disemak dan dibandingkan dengan risalah matematik lain. Warisan teks ini di Eropah Latin masih diperdebatkan.{{sfn|Raynaud|2012}}<ref>{{cite web |last1=Gamwell |first1=Lynn |author1-link= Lynn Gamwell |title=Mengapa sejarah matematik juga merupakan sejarah seni |url=https://www.theguardian.com/science/alexs-adventures-in-numberland/2015/dec/02/why-the-history-of-maths-is-also- the-history-of-art |publisher=[[The Guardian]] |access-date=3 Disember 2015 |date=2 Disember 2015}}</ref>
* {{Anchor|A Book on What Is Necessary from the Science of Arithmetic for Scribes and Businessman}}"A Book on What Is Necessary from the Science of Arithmetic for Scribes and Businessman", ({{lang|ar|كتاب في ما يحتاج إليه الكتاب والعمال من علم الحساب}} ''Kitāb fī mā yaḥtāj ilayh al-kuttāb wa'l-ʿummāl min ʾilm al-ḥisāb'').{{sfn|Youschkevitch}}|[197] Ini adalah kitab pertama. nombor negatif]] telah digunakan dalam teks Islam zaman pertengahan.{{sfn|Hashemipour|2007}}

Beliau juga menulis terjemahan dan ulasan tentang karya algebra [[Diophantus]], [[al-Khwārizmī]], dan [[Euclid]]'s ''Elements''.{{sfn|Hashemipour|2007}}

==Warisan==
* Kawah [[Abul Wáfa (kawah)|Abul Wáfa]] di Bulan dinamakan sempena namanya.<ref>{{gpn|22|Abul Wáfa}}</ref><ref>{{cite journal |author1=D. H. Menzel |author2=M. Minnaert |author3=B. Levin |author4=A. Dollfus |author5=B. Bell | title=Report on Lunar Nomenclature by The Working Group of Commission 17 of the IAU | journal=Space Science Reviews | year=1971 | volume=12 | issue = 2 | page=136 | bibcode=1971SSRv...12..136M | doi=10.1007/BF00171763 }}</ref>
* Pada 10 Jun 2015, [[Google]] menukar logonya sebagai mengenang Abu al-Wafa' Buzjani.<ref>{{cite web|url=https://www.google.com/doodles/abu-al-wafa-al-buzjanis-1075th-birthday|title=Abu al-Wafa' al-Buzjani's 1075th Birthday|work=Google|date=10 June 2015}}</ref>

== Nota ==
{{Reflist|30em}}

==Rujukan==
* {{MacTutor Biography|id=Abul-Wafa|title=Mohammad Abu'l-Wafa Al-Buzjani}}
* {{cite encyclopedia | editor = Thomas Hockey | display-editors = etal | last = Hashemipour | first = Behnaz | title=Būzjānī: Abū al‐Wafāʾ Muḥammad ibn Muḥammad ibn Yaḥyā al‐Būzjānī | encyclopedia = The Biographical Encyclopedia of Astronomers | publisher = Springer | year = 2007 | location = New York | pages = 188–9 | url=http://islamsci.mcgill.ca/RASI/BEA/Buzjani_BEA.htm | isbn=978-0-387-31022-0}} ([http://islamsci.mcgill.ca/RASI/BEA/Buzjani_BEA.pdf PDF version])
*{{Citation |last=Raynaud |first=D. |year=2012 |title=Abū al-Wafāʾ Latinus? A Study of Method |journal=Historia Mathematica |volume=39 |issue=1 |pages=34–83 |doi=10.1016/j.hm.2011.09.001 |url=https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00645624 }} ([http://halshs.archives-ouvertes.fr/docs/00/64/56/24/PDF/Abu_al-Wafa_latinus.pdf PDF version])
* {{cite encyclopedia
| last = Youschkevitch
| first = A.P.
| title = Abū'l-Wafāʾ Al-Būzjānī, Muḥammad Ibn Muḥammad Ibn Yaḥyā Ibn Ismāʿīl Ibn Al-ʿAbbās
| encyclopedia = [[Dictionary of Scientific Biography]]
| volume = 1
| pages = 39–43
| publisher = [[Charles Scribner's Sons]]
| location = New York
| year = 1970
| isbn = 0-684-10114-9
| url = http://www.encyclopedia.com/doc/1G2-2830900031.html
}}

==Pautan luar ==

{{Islamic mathematics}}
{{Mathematics in Iran}}
{{People of Khorasan}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Buzjani, Abu Al-Wafa}}
[[Category:10th-century Iranian mathematicians]]
[[Category:People from Torbat-e Jam]]
[[Category:940 births]]
[[Category:998 deaths]]
[[Category:Scientists who worked on qibla determination]]
[[Category:10th-century Iranian astronomers]]
[[Category:Mathematicians from Nishapur]]
[[Category:Buyid scholars]]